Кожны высокаадукаваны чалавек павінен ведаць традыцыі і мову свайго народа. Таму трэба ўсвядоміць, што чым болей нацыянальнага ў выхаванні, тым мацней, духоўна багацей нацыя.   Народныя святы і абрады садзейнічаюць далучэнню да розных відаў мастацтва, творчай дзейнасці і працоўных працэсаў. Патрэбна памятаць, што ў нашы дні няма натуральнага пераймання фальклору ад старэйшых. Таму ў той фальклор, які быў спрадвеку дарослым, дзяцей уводзяць штучна. Абавязкова трэба ўлічваць узроставыя асаблівасці дашкольнікаў, і не трэба вельмі падрабязна знаёміць іх з усімі святамі гадавога кола, толькі з тымі, якія будуць зразумелымі (гэта датычыцца і абрадавых дзеянняў, гульняў, танцаў, песняў, якія выконваюцца на тым ці іншым свяце).

Дзяцей трэба знаёміць з такімі народнымі гульнямі, песнямі, казкамі, танцамі, якія ім зразумелыя і цікавыя, адпавядаюць нашым сённяшнім эстэтычным патрабаванням. Гэта палажэнне павінна ўлічвацца пры адборы фальклорнага матэрыялу для выхавання дзяцей. Толькі пры такіх умовах народная творчасць можа арганічна, а не штучна ўвайсці ў іх жыццё.

Стрэчанне ці грамніцы— гуканне вясны.

Гэтае свята ўвабрала ў сябе вобраз зімы і лета ў песенных гуртах, якія спрачаюцца паміж сабой песнямі.

Масленка.

Святкуецца на восьмы дзень перад Вялікаднем. Гэта свята пачыналіся запускі, якія заканчвалі калядны мясаед.

Гуканне вясны.

Гэтае свята характэрна для Усходняй Беларусі. Як і масленкавыя абрады песні і карагоды адбываліся на горках, бо так было бліжэй да неба. Кульмінацыя гэтага свята дасягалася 7 красавіка, калі адбываліся непасрэдна рытуальныя дзеянні і працягваліся да таго моманту, як узаруць поле.

Саракі.

Свята прыпадае на 22 сакавіка. Яно адзначае дзень веснавого раўнадзенства. 3 гэтым святам канчаткова прыходзіць вясна.

Камаедзіца.

Гэтае свята прыйшло з глыбокай старажытнасці. Адзначаецца перад Звесткаваннем. На гэта свята пакланяліся мядзведзю.

Вялікдзень.

Гэтае свята лічыцца найвялікшым каляндарным святам. Яно складае выключную адметнасць, самабытнасць беларускага абрадава-святочнага каляндара. На гэта свята сутракалі Новы Год па сонечнаму календару. Святкавалася ў дзень вяснавога раўнадзенства. Потым стала перасоўным ад 4 красавіка да 8 мая. Апошняя нядзеля перад святам была Вербная нядзеля. У царкву заносілі галінкі вярбы, якія асвяшчалі святой вадой. Потым прынасілі дамоў і з’ядалі па аднаму пухірку, каб абараніцца ад маланкі, а рэшткі вярбы захоўвалі да наступнай Вербніцы.

Юр’я.

Свята адзначалася 5 траўня. На ім ушаноўвалі сімвал парадку, вясны, росквіту прыроды. На лузе дзяўчаты выбіралі самую прыгожую, апраналі яе русалкай і надзявалі ёй вянок, вадзілі вакол яе карагоды і спявалі. На гэтае свята існуе шмат прыказак, прыкмет. Вось адна з іх: « Як дождж на Юр’я, то будзе хлеб у дурня».

Пахаванне стралы.

У аснове гэтага свята ляжыць ахоўная магія ад маланкі. Цягнецца ад Вялікадня да Ушесця. На гэтае свята водзяць песні, карагоды, якія абараняюць ад маланкі.

Зялёныя святкі.

Свята найвышэйшага росквіту прыроды. Вядома пад назвай Сёмухі, Тройцы. Святкуецца гэтае свята на семым і восьмым тыдні пасля Вялікадня. Гэтае свята з’яўляецца гімнам маці-прыродзе.

Купалле.

Святкуецца з 6 на 7 ліпеня. Гэтае свята насычана прыгожымі язычніцкімі звычаямі і святкуецца ў гонар летняга сонца звароту. Сутнасць гэтага свята засталася некранутай да нашых дзён. Увасабленнем былі ачышчальныя вогнішчы, ачалавечаны вобраз жанчыны Купалы і нават яго дочкі.

Жніво.

Гэтае свята з’яўляецца самым працяглым комплексам рытуалаў. Пачынала святкавацца ад 12 ліпеня да 27 верасня. Жніўныя абрады складалі аснову самай цяжкай працоўнай дзеі.

Пакровы.

Адзначаліся ад 14 кастрычніка да 27 кастрычніка. На гэтае свята размяркоўваліся дні паміж дзяўчатамі, а 27 кастрычніка па надвор’ю меркавалі аб характары будучай жонкі, і называлі гэты час Дзівочым летам. На гэтае свята ў прыродзе адбываўся пераломны момант ад лета да зімы. «Прыйшла Пакрова і пытае, ці да зімы гатова.» Пачынаючы з гэтага свята, моладзь пачынала збірацца на вячоркі, а хатнія справы спраўляліся з песнямі.

Дзяды.

Кожны дзень тыдня меў сваё значэнне. Так субота мела быць днём ушанавання дзядоў, усіх памерлых. У гэты дзень кожны павінен быў успомніць лепшыя рысы прашчураў, аддаць ім належную павагу.

Зімовыя святкі.

Пачыналіся посля постнай куцці (6 студзеня) і завяршаліся да Вадахрышча (19 студзеня). На гэтае свята адбываліся сапраўдныя тэатралізаваныя беларускія народныя карнавалы. Пачыналіся зімовыя святкі з Каляд(7 студзеня), якія былі ў гонар зімоваго сонцазвароту і каляднага месаеду пасля Піліпаўскага посту. На гэты язычніцкі абрад наслаівалася хрысціянскае свята нараджэнне Хрыстова — свята Раства. Неад’емным рытуалам з’яўляецца ўшанаванне продкаўдзядоў. Гэтаму прысвячалі тры ўрачыста-шанавальныя куцці:

перадкалядная посная, багатая шчодрая і вадзяная. Гэтая дзея цягнулася ад 25 снежня да 2 студзеня.

Народныя святы і абрады спрыяюць:

– развіццю патрыятычных і нацыянальных пачуццяў;

— развіццю ўзаемаадносін дзяцей. Народныя святы і абрады з’яўляюцца тым сродкам, з дапамогай якога дзеці вучацца весці сябе цывілізавана і культурна;

— эрудыцый дзяцей. У працессе падрыхтоукі і правядзення свята значна пашыраецца слоунікавы запас дзяцей;

— таксама пашыраюцца веды аб народных традыцыях.

Беларускае народнае адзенне

Адзенне — важная этычная прыкмета народнасці о нацыі. Вытокі беларускага адзення ў культуры Кіеўскай Русі. умеральна кантынентальны клімат, працяглыя зімы і неспякотнае лета вымагалі закрытага, цёплага адзення. тканіны выраблялі з лёну (радзей з пянькі) і воўны, упрыгожвалі набіўным ці вытканым узорам або ткані з нітак розных колераў. баярства рабіла сваё адзенне пераважна з прывазных тканін (парча, аксаміт, тафта, канка) розных адзенняў чырвонага, блакітнага, зрэдку зялёных колераў. Аздабаю служылі вышыўкі шоўкам і жэмчугам. амаль усе віды адзення былі накладнымі, агульнае эстэтычнае патрабаванне — статычнасць і простага сілуэта. аснову гарнітураў складалі: мужчынскага — сарочка з поясам і парты, жаночага — сарочка (даўжэйшая за мужчынскую) і паясное адзенне тыпу паловы; верхняя вопрытка — світа ( зімой падшытае футрам).

У 13–16 стагодзе адзенне магнатаў і гарацкой знаціразвівалася ў рэчышчы заходне еўрапейскай моды ( шылася з дарагіх тканін, аздаблялася залатой і сярэбранай вышыўкай, каштоўнымі каменнямі, каляровымі гузікамі). Важнымі часткамі мужчынскага гарнітура былі атласны жупан, зверху кунтум, падперазаны доўгім поясам, воўчае і бабровая футра; жаночага — ферэзія, гадука, чашара, аблямаваныя карункамі або футрам сабаля, куніцы, лісы, кабат з рукавамі.

Беларускі касцюм 14–16 стагодзя ўзбагаціўся новымі відамі (алдарак, гарсэт) і прынцыпамі афармлення (спосабы завязвання паміткі), балык наблізіўся да абрысаў фігуры. меў перавагі белага колеру ў паясных вырабах, спалучэнне белага з чырвоным, паметрычных узораў арнаменты. Беларускі касцюм набыў завершанасць як цэланая сістэма, свой мастацкі вобраз.

Касцюм беларускіх сялян у 17–сярэдзіне 19 стагодзя развіваўся па шляху тых ці іншых змен, звязаных з мадыфікацыяй элементаў адзення, насычэннем каляровай гамы, пераасэнсаваннем арнаментальных матываў, замацаваннемрэгіянальных адметнасцей.

у перыяд фарміравання беларускай буржуазнай нацыі (на працягу 19 стагодзя) захоўвалася выразнае этнаграфічнае аблічча беларускага народа. касцюм беларускіх сялян той пары выступаў як традыцыйны, класічны ўзор мастацтва. адна з мо самых адметных рыс — цесная ўзаімасувязь і танальная злажанасць з іншымі праявамі творчай дзейнасці беларусаў і іх абрадамі і звычаямі.

Тканіны выраблялі ў хатніх умовах, на кроснах. Фарбавалі прыроднымі фарбавальнікамі (настоямі траў, кары і лісця дрэў, балотнай жалезнай рудой). На белае палатно нанасілі натыканнем або вышыўкай чырвоны геаметрычны арнамент. У аздове выкарыстоўвалі натуральныя серабрыстыя тоны лёну і воўны.

З 2-ой паловы 19 стагодзя са з’яўленнем алімнавых фарбавальнікаў і крамных нітак спектар колераў пашырыўся. У традыцыйны комплекс мужчынскага адзення ўваходзілі кашуля, камізэлька. Кашулю насілі навыпуск, падпяразвалі поясам, калошы абгортвалі анучамі і запраўлялі ў лапці, пасталы, радзей у боты. Найвышэйшага ўзлёту фантазіі і майстэрства беларускага адзення дасягнула ў жаночым касцюме, які і вызначае своеасаблівасць нацыянальнага касцюма беларусаў увогуле. Наібольшая ўвага аддавалася ўпрыгожванню рукавоў, што звязана з верай у магічную сілу чырвонага рамбічнага арнаменту, які нібыта засцерагаў рукі ад злых духаў і надаваў ім моц у працы. Разнастайнасцю вылучаўся дэкаратычны малюнак паяснога адзення жанчыны (амдарак, саян, панова, фартух) — клетка, падоўжныя або папярочныя палосы ў чырвоным, сіне-реліным ці серабрыста-белым каларыце. У жаночае адзенне, асабліва святочнае, уваходзіў гарсэт у выглядзе безрукаўкі, якая рабіла фігуру зграбнай. Шыли яго звычайна з аксаміту, парчы, шоўку чорнага, блакітнага, малінавага колераў, аздаблялі нашыўкамі тасёмак, стужак, гузікаў, таксама вышыўкай. Абявязковым элементам касцюма быў разнакаляровы пояс (часцей чырвона-зялёна-белы) пояс з кутасамі, махрамі ці пампонамі. Верхняя мужчынская і жаночая вопратка мала адрознівалася паміж сабой. Шылі яе з валенага нефарбаванага сукна (сярмяга, латушка, бурка, бурлае), аўчыны (кажух, катушок — белыя нядубленыя, пазней чырвона-вохрыстыя дублёныя, казачына).

Касцюм беларусаў канца 19–начала 20 стагодзя, яго формы не былі аднароднымі. Расслаеніе сялянства, пранікнавенне ў вёску прамысловых вырабаў размывалі «жанравыя» мяжы традыцыйнага народнага касцюма. Мужчынскія і жаночыя касцюмы сталі больш багатымі, разнастайнымі сучаснымі свайму часу. Змест чыстых і глыбокіх таноў пачалі ўжывацца пераходныя. Трацілася семантыка традыцыйнага геаметрычнага арнаменту, большае месца адводзілася расшытым узорам.

У сярэдзіне 20 стагодзя акрэсліваецца новая ступень у развіцці мастацкіх сродкаў беларускага народнага адзення: плоскасны малюнак дзякуючы дасягненню святлоцінявога эфекту атрымлівае ілюзію аб’ёму. Народнае адзенне аднатыпнае на ўсёй Беларусі, але ў ім вылучаецца шэраг комплексаў. Комплексы маюць шэраг разнавіднасцей, якія  адрозніваюцца паасобнымі элементамі касцюма, тэхнікай выканання і характарам арнаменту, яго сюжэтам, каларытам, таксама спосабамі нашэння касцюма. Гэтыя разнавіднасці вылучаюцца як народныя страі, геаграфічныя межы, якія выражаны нярэдка.

Магутная матэрыяльна тэхнічная база, рост дабрабыту працоўных, павелічэнне вытворчасці тавараў народнага спажывання, расшырэнне сеткі прадрыемстваў бытавога абслугоўвання абумовілі затуханне традыцый беларускага народнага касцюма. Але застаецца крыніцай надхнення, матываў і вобразаў для прафісійных творцаў, працоўнае жыццё на тэатральных сцэнах, у мастацкай самадзейнасці, выступае аб’ектам адлюстравання ў творах літаратуры і мастацтва.

Літаратура:

1) Энцыклапедыя Гісторыі Беларусі, Мн., 1993 г.

2) Складзі ўзор сам, Мн., «Полымя», 1992 г.

3) Раманюк М.Ф. «Беларускае народнае адзенне» (альбом), Мн., 1981 г.

4) Касцюкавец Л.П. «Беларускія народныя абрады», Мн., Беларусь, 1994 г.

Размаўляем па-беларуску